آیا بیماری آرتروز ارثی است و زمینه خانوادگی دارد؟
آرتروز شایع‌ترین نوع آرتریت است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار میدهد. این بیماری دجنراتیو مفاصل که با تخریب غضروف و تغییرات استخوانی همراه است، به درد، خشکی و کاهش حرکت منجر می‌شود. در حالی که عواملی مانند سن، چاقی و آسیب‌های مفصلی از عوامل شناخته شده آرتروز هستند، تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که نقش ژنتیک و الگوهای خانوادگی در این بیماری بسیار قابل‌توجه است.
در این مقاله دکتر ارغوان مختاریان متخصص طب فیزیکی و توانبخشی زمینه ژنتیکی و الگوهای خانوادگی آرتروز را بررسی کرده و راهکارهای پیشگیرانه ارائه میدهد و به این سوالات شایع پاسخ میدهد: آیا بیماری آرتروز ارثی است؟ آیا بیماری آرتروز در بعضی خانواده ها شیوع بیشتری دارد؟ آیا در صورت ارثی بودن آرتروز میتوان از وقوع بیماری جلوگیری کرد؟
بررسی ماهیت ارثی آرتروز
آیا آرتروز ارثی است؟ آرتروز یک بیماری چند عاملی است، جایی که عوامل ژنتیکی و محیطی هر دو نقش دارند. مطالعات نشان می‌دهند که ژنتیک نقش قابل‌توجهی در آرتروز دارد و حدود ۴0 تا 65 درصد خطر ابتلا به آرتروز در دست‌ها و زانوها به ژنتیک نسبت داده می‌شود. هر چند در برخی از زیرگروه‌ها، مانند آرتروز ندولی که در زنان بیشتر دیده می‌شود، نقش ژنتیک پر رنگتر است. تحقیقات روی دوقلوها نیز این ارتباط ژنتیکی را تأیید میکنند و نشان می‌دهند که تا ۶0 درصد موارد آرتروز زانو به عوامل ژنتیکی مرتبط است. البته، ژنتیک تنها بخشی از ماجراست، زیرا عواملی مانند آسیب‌های مفصلی و فشارهای تکراری نیز به میزان قابل‌توجهی بر شروع و پیشرفت آرتروز تأثیر دارند.
ژن‌های مرتبط با آرتروز
چندین ژن به عنوان عوامل کلیدی در آرتروز شناسایی شده‌اند که هر یک نقشی در ساختار غضروف، ترمیم مفاصل یا تشکیل استخوان ایفا میکنند:
ژن COL2A1: مسئول تولید کلاژن II، این ژن در حفظ ساختار غضروف اهمیت دارد. جهش در آن می‌تواند غضروف را ضعیف کرده و مفاصل را در برابر فرسایش آسیب‌پذیرتر کند.
ژن GDF5: این ژن در ترمیم و بازسازی مفاصل نقش دارد؛ جهش این ژن در خانواده ها با مستعد شدن به آرتروز مرتبط است.
ژن MMP13: این ژن آنزیمی را کد می‌کند که غضروف را تجزیه می‌کند. فعالیت بیش از حد این آنزیم تجزیه غضروف را تسریع کرده و به پیشرفت آرتروز کمک می‌کند.
ژن RUNX2: یک عامل کلیدی در تشکیل استخوان و ترمیم غضروف است و جهش در این ژن با بدتر شدن علائم آرتروز در طول زمان مرتبط است.
این عوامل ژنتیکی یک پیش‌زمینه مستعدکننده هستند، اما تضمین کننده ابتلا به آرتروز نیستند. بلکه این عوامل با عوامل سبک زندگی و محیطی تعامل دارند تا نتیجه نهایی را تعیین کنند.
الگوهای خانوادگی آرتروز
بروز خانوادگی آرتروز نشان‌دهنده نقش ژنتیکی آن است. افرادی که سابقه خانوادگی آرتروز دارند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری قرار دارند.
آرتروز دست: زیرگروه‌هایی مانند آرتروز ندولی تمایل شدیدی به خانوادگی بودن دارند و اغلب چندین نسل را (به ویژه زنان) تحت تأثیر قرار می‌دهند.
آرتروز زانو: مطالعات روی دوقلوها با عوامل ژنتیکی و محیطی مشترک، نرخ بالای ارثی بودن آرتروز را نشان می‌دهند.
آرتروز لگن: در حالی که تأثیر ژنتیکی آشکار است، عوامل محیطی مانند فعالیت بدنی و آسیب‌های مفصلی نیز تأثیر بیشتری دارند.
چرا آرتروز در خانواده‌ها شایع است؟
الگوهای خانوادگی آرتروز از ترکیبی از ژنتیک و عوامل سبک زندگی مشترک ناشی می‌شوند:
تغییرات ژنتیکی موروثی:
ژن‌های خاصی مانند COL2A1 و GDF5 بر ساختار غضروف و سلامت مفاصل تأثیر گذاشته و فرد را مستعد آرتروز میکنند.
اپی‌ژنتیک:
تأثیرات محیطی، مانند رژیم غذایی نامناسب یا چاقی، می‌توانند نحوه بیان ژن‌ها را تغییر دهند. این تغییرات ممکن است از نسلی به نسل دیگر منتقل شوند و خطر بروز خانوادگی را تشدید کنند.
صفات مفصلی مشترک:
شکل یا راستای مفاصل که به صورت خانوادگی به ارث می‌رسند، مانند پای پرانتزی یا انعطاف‌پذیری بیش از حد مفاصل، استرس مکانیکی را افزایش داده و فرسایش غضروف را تسریع میکنند.
عادات سبک زندگی:
خانواده‌ها اغلب الگوهای مشترکی در رژیم غذایی و سطح فعالیت فیزیکی دارند که خطر آرتروز را افزایش میدهد.
استراتژی‌های پیشگیرانه آرتروز برای افراد با سابقه خانوادگی
اگرچه تغییر در ژنتیک در حال حاضر ممکن نیست، اقداماتی وجود دارد که می‌تواند خطر ابتلا به آرتروز یا پیشرفت آن را کاهش دهد:
وزن را در محدوده سالم را حفظ کنید:
وزن اضافی فشار بیشتری بر مفاصل، به‌ویژه زانوها و لگن، وارد می‌کند. مدیریت وزن این فشار را کاهش میدهد.
یک ورزش کم فشار انجام دهید:
فعالیت‌هایی مانند شنا، دوچرخه سواری و یوگا عضلات اطراف مفاصل را تقویت کرده و تحرک را بدون ایجاد فشار بر مفاصل بهبود می بخشند.
رژیم غذایی ضدالتهابی:
رژیمی غنی از اسیدهای چرب امگا-۳، آنتی‌اکسیدان‌ها و غذاهای کامل مانند سبزی‌های برگ‌دار، ماهی‌های چرب و آجیل از سلامت مفاصل حمایت می‌کند و التهاب را کاهش میدهد.
از مفاصل خود محافظت کنید:
از ابزارهای ارگونومیک استفاده کنید، پوسچر بدنی خوبی داشته باشید و از فشارهای تکراری بر مفاصل خودداری کنید.
غربالگری زودهنگام انجام دهید:
اگر آرتروز در خانواده شما شایع است، معاینات منظم می‌تواند به شناسایی علائم اولیه کمک کرده و مداخله به موقع را امکان‌پذیر سازد.
به درمان‌های نوظهور توجه کنید:
پیشرفت در زمینه‌های ژن‌درمانی و پزشکی بازساختی امیدهای جدیدی برای درمان‌های هدفمند مرتبط با آرتروز ژنتیکی ارائه میدهد.
دیگر انواع آرتریت ارثی
در حالی که آرتروز تا حدی انتقال فامیلی دارد، انواع دیگر آرتریت مانند آرتریت روماتوئید (RA) و اسپوندیلیت انکیلوزان پیوندهای ژنتیکی قوی‌تری دارند. برای مثال، ژن HLA-DR4 با RA و ژن HLA-B27 با اسپوندیلیت انکیلوزان به شدت مرتبط است. درک ماهیت ارثی این بیماری‌ها برای تشخیص زودهنگام و مدیریت آن‌ها حیاتی است.
شکستن چرخه آرتروز خانوادگی
سابقه خانوادگی آرتروز به معنای اجتناب‌ناپذیری بیماری نیست. با ترکیب انتخاب‌های سبک زندگی سالم با مراقبت‌های پزشکی پیشگیرانه، میتوان خطر ابتلا را کاهش داد و زندگی فعال و بدون درد را تجربه کرد. برای افراد با پیوندهای خانوادگی قوی، آگاهی از تحقیقات ژنتیکی و درمان‌های نوآورانه ضروری است. دانش قدرت است و با استراتژی‌های صحیح، میتوانید چرخه آرتروز خانوادگی را بشکنید و از سلامت مفاصل خود محافظت کنید. با اقدامات آگاهانه، از امروز از سلامت و استحکام مفاصل خود مراقبت کنید.
همچنین بخوانید:
در کلینیک طب فیزیکی و توانبخشی دکتر مختاریان، سلامتی و رضایت شما تنها یک هدف نیست، بلکه رسالتی است که با تمام وجود به آن پایبندیم. ما تلاش میکنیم تا با بهره‌گیری از دانش روز دنیا، پیشرفته‌ترین روش‌های درمانی و تجهیزات تخصصی مسیر بهبودی را برای شما هموار کنیم. آنچه ما را از دیگران متمایز می‌سازد، تلفیق علم، تجربه و تخصص در محیطی سرشار از آرامش است تا بتوانیم شعار کلینیک را محقق سازیم:
پایانی برای درد
آغازی برای توانمندی
شما میتوانید جهت رزرو نوبت با دکتر ارغوان مختاریان با شماره 09134338830 تماس حاصل فرمایید.
