سارکوپنی یا تحلیل عضله: علل, علائم, پیشگیری و درمان

سارکوپنی یا تحلیل عضله: علل، علائم، پیشگیری و درمان
سارکوپنی یا تحلیل عضلانی، به از دست دادن تدریجی توده عضلانی، قدرت و عملکرد گفته می‌شود که معمولاً با افزایش سن رخ می‌دهد. این وضعیت از عوامل کلیدی در بروز ضعف و ناتوانی در سالمندان است و با افتادن، شکستگی‌ و از دست دادن استقلال فردی ارتباط نزدیکی دارد. با توجه به افزایش میانگین سن جمعیت جهان، سارکوپنی به یکی از دغدغه‌های مهم سلامت عمومی تبدیل شده است. در این مقاله دکتر ارغوان مختاریان متخصص طب فیزیکی و توانبخشی به بررسی علل، علائم، روش‌های پیشگیری و گزینه‌های درمانی سارکوپنی پرداخته است.


سارکوپنی چیست؟
واژه «سارکوپنی» از کلمات یونانی "سارکس" به معنی گوشت و "پِنی" به معنی از دست دادن گرفته شده است. سارکوپنی به کاهش توده عضلانی و عملکرد عضلات اطلاق می‌شود و می‌تواند بر تحرک، تعادل و توانایی کلی جسمی تأثیر بگذارد. اگرچه سارکوپنی از حدود 30 سالگی شروع می‌شود، با ورود افراد به سنین 60 و 70 سالگی به صورت محسوسی افزایش می‌یابد. برخلاف ضعف عضلانی ناشی از بی‌تحرکی، سارکوپنی شامل تغییرات فیزیولوژیکی پیچیده‌ای است که به علت پیری اتفاق می‌افتد.
 

علل و عوامل خطر سارکوپنی
عوامل مختلفی در آغاز و پیشرفت سارکوپنی نقش دارند که شامل موارد زیر می‌شوند:

پیری: با افزایش سن، تعداد و اندازه تارهای عضلانی کاهش می‌یابد. همچنین، کاهش تعداد نورون‌های حرکتی که انقباض عضلات را تحریک می‌کنند، به کاهش توده و عملکرد عضلات منجر می‌شود.

تغییرات هورمونی: هورمون‌هایی مانند تستوسترون، هورمون رشد و فاکتور رشد شبه انسولین (IGF-1) در حفظ توده عضلانی نقش دارند. کاهش سطح این هورمون‌ها با افزایش سن، به تحلیل عضلانی می‌انجامد.

بی‌تحرکی: بافت عضلانی در صورت عدم استفاده، تحلیل می‌رود. کم‌ تحرکی می‌تواند روند از دست دادن عضلات را تسریع کند، به ویژه در سالمندانی که به دلیل مشکلات سلامتی یا محدودیت‌های حرکتی، فعالیت کمتری دارند.

عوامل تغذیه‌ای: دریافت ناکافی پروتئین که در سالمندان شایع است، تأثیر مستقیم بر سنتز پروتئین عضلانی دارد. همچنین، کمبود ویتامین D و سایر ریزمغذی‌ها نقش مهمی در بروز سارکوپنی دارد.

بیماری‌های مزمن: بیماری‌هایی مانند دیابت، چاقی، بیماری‌های قلبی عروقی و التهاب مزمن با افزایش خطر سارکوپنی همراه هستند. التهاب به‌ویژه می‌تواند باعث تجزیه عضلات شود.

عوامل ژنتیکی: استعدادهای ژنتیکی می‌توانند بر حفظ عضلات، سنتز پروتئین‌های عضلانی و توانایی بازیابی عضلات پس از آسیب تأثیر بگذارند.


علائم سارکوپنی
سارکوپنی معمولاً با کاهش تدریجی توده و قدرت عضلات مشخص می‌شود که می‌تواند منجر به علائم زیر شود:

کاهش قدرت دست: قدرت دست معمولاً به عنوان یک شاخص برای قدرت کلی عضلات استفاده می‌شود.

مشکل در انجام فعالیت‌های فیزیکی: فعالیت هایی مانند بالا رفتن از پله‌ها، راه رفتن، بلند شدن از صندلی و حمل وسایل به‌طور فزاینده‌ای دشوار می‌شود.

خستگی: افراد مبتلا به سارکوپنی اغلب حتی با کمترین فعالیت، احساس خستگی می‌کنند.

افتادن و شکستگی‌ها: کاهش توده عضلانی می‌تواند منجر به عدم تعادل و کاهش هماهنگی شده و خطر افتادن و شکستگی را افزایش دهد.

تشخیص سارکوپنی
اندازه‌گیری توده عضلانی: استفاده از روش‌هایی مانند دگزا (DXA) یا تحلیل مقاومت بیوالکتریکی (BIA).

ارزیابی قدرت عضلانی: اندازه‌گیری قدرت دست با دینامومتر.

عملکرد جسمی: بررسی سرعت راه رفتن، آزمون عملکرد فیزیکی کوتاه (SPPB) یا آزمون برخاستن و راه رفتن (TUG).


مکانیسم‌های سارکوپنی
این بیماری شامل تغییرات فیزیولوژیکی زیر است:

تغییرات هورمونی: کاهش در هورمون رشد، تستوسترون و عامل رشد شبه انسولینی-۱ (IGF-1).

التهاب: التهاب مزمن با سطوح بالای سایتوکاین‌هایی مانند TNF-α و IL-6.

اختلال در عملکرد میتوکندری: کاهش ظرفیت میتوکندری و تولید ATP.

عدم تعادل در تعادل پروتئینی: کاهش سنتز پروتئین و افزایش تجزیه آن.


استراتژی‌های مدیریتی سارکوپنی

اجتناب از رفتارهای کم‌تحرک:
نشستن طولانی‌مدت و عدم فعالیت باعث تسریع کاهش عضلات می‌شود. فعالیت‌های سبک منظم مانند پیاده‌روی یا باغبانی را در برنامه روزانه بگنجانید.

بهینه‌سازی خواب:
خواب کافی و با کیفیت (7-8 ساعت در شبانه‌روز) اهمیت دارد، زیرا کمبود خواب باعث اختلال در تنظیم هورمون‌ها و ترمیم عضلات می‌شود.

ترک سیگار و کاهش مصرف الکل:
هر دو با افزایش استرس اکسیداتیو و التهاب مرتبط هستند که تخریب عضلات را تشدید می‌کند.
 

مداخلات ورزشی سارکوپنی
ورزش اصلی‌ترین روش مدیریت سارکوپنی است.

تمرینات مقاومتی: افزایش قدرت و توده عضلانی از طریق تحریک سنتز پروتئین عضلانی. پیشنهاد می‌شود 2-3 جلسه در هفته انجام شود که عضلات اصلی را هدف قرار دهد.

ورزش هوازی: بهبود سلامت قلب و عروق و حمایت از عملکرد میتوکندری. مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری یا شنا.

تمرینات تعادل و عملکردی: کاهش خطر افتادن و بهبود حرکت.

یوگا و تای چی: بهبود تعادل، انعطاف‌پذیری و قدرت مرکزی بدن را که برای پیشگیری از افتادن در افراد مبتلا به سارکوپنی حیاتی هستند.


روش‌های پیشرفته ورزشی

تمرینات بر پایه انقباض عضلات در حین کشش (Eccentric Training): تمریناتی که بر طولانی شدن عضلات تحت فشار تمرکز دارند (مثلاً پایین آوردن وزنه به‌آرامی) می‌توانند قدرت عضلات را با تلاش کمتر بهبود بخشند.

تحریک الکتریکی عصبی عضلانی (NMES): برای افرادی که نمی‌توانند تمرینات فعال انجام دهند، این روش با تحریک الکتریکی باعث انقباض عضلات می‌شود.

تمرینات تناوبی با شدت بالا (HIIT): دوره‌های کوتاه تمرین شدید می‌توانند سلامت میتوکندری و عملکرد عضلات را در سالمندان بهبود بخشند.

تمرین با محدودیت جریان خون (BFR): ترکیب تمرینات کم‌شدت با محدود کردن جریان خون می‌تواند رشد عضلات را در افرادی که قادر به انجام تمرینات سنگین نیستند، تحریک کند.
 

مداخلات تغذیه‌ای سارکوپنی

مصرف پروتئین:
میزان توصیه‌شده: 1.0-1.2 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز برای سالمندان (بالاتر برای افراد مبتلا به سارکوپنی، 1.2-1.۵ گرم/کیلوگرم/روز).
پروتئین‌های با کیفیت بالا (مانند پروتئین وی، تخم‌مرغ و گوشت بدون چربی) به دلیل توانایی در تحریک سنتز پروتئین ارجح هستند.

ویتامین D:
کمبود آن با ضعف عضلانی و افتادن مرتبط است.
میزان توصیه‌شده: 800-1000 واحد بین‌المللی در روز یا بیشتر بر اساس سطح سرمی 2۵-هیدروکسی ویتامین D.

اسیدهای چرب امگا-3:
اثرات ضد التهابی آن ممکن است عملکرد عضلات را بهبود بخشد.
موجود در روغن ماهی یا ماهی‌های چرب مانند سالمون و ماکرل.

مکمل کراتین:
تقویت قدرت و عملکرد عضلات در صورت ترکیب با تمرینات مقاومتی.

آنتی‌اکسیدان‌ها:
مقابله با استرس اکسیداتیو که به تخریب عضلات کمک می‌کند.
شامل غذاهای غنی از ویتامین C و E، سلنیوم و پلی‌فنول‌ها.

افزودنی‌های تغذیه‌ای برای سارکوپنی

مکمل‌های آمینواسید: آمینواسیدهای شاخه‌دار (BCAA)، به‌ویژه لوسین، در تحریک سنتز پروتئین عضلات مؤثر هستند.

پپتیدهای کلاژن: ممکن است از بافت‌های پیوندی و سلامت عضلات پشتیبانی کنند، به‌ویژه زمانی که با تمرینات مقاومتی ترکیب شوند.

پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها: تنظیم میکروبیوم روده می‌تواند التهاب سیستمیک را کاهش داده و به سلامت عضلات کمک کند.


نوآوری‌های دارویی سارکوپنی

متفورمین:

ممکن است با کاهش التهاب و بهبود عملکرد میتوکندری از تحلیل عضلات مرتبط با سن جلوگیری کند (در حال تحقیق).

مهارکننده‌های میواستاتین:
میواستاتین یک تنظیم‌ کننده منفی رشد عضلات است. مهارکننده‌ها در حال بررسی هستند.

تعدیل‌کننده‌های انتخابی گیرنده آندروژن (SARMs):
داروهای جدیدی که اثرات آنابولیک تستوسترون بر عضلات را با عوارض جانبی کمتر تقلید می‌کنند.

درمان با هورمون رشد (GH):
تولید IGF-1 را تحریک کرده و باعث بهبود توده و قدرت عضلات می‌شود، هرچند استفاده از آن به دلیل عوارض جانبی محدود است.

درمان سلول‌های بنیادی:
تحقیقات روی سلول‌های بنیادی مزانشیمی (MSC) نشان داده که این روش می‌تواند بافت‌های عضلانی آسیب‌دیده را بازسازی و التهاب را کاهش دهد.

درمان پلاسمای غنی از پلاکت (PRP):

به‌عنوان یک گزینه بالقوه برای تقویت ترمیم و رشد عضلات از طریق تزریق موضعی مورد بررسی است.

رویکردهای شناختی و رفتاری در سارکوپنی

تمرینات شناختی: انجام تمرینات ذهنی و یادگیری مهارت‌های جدید می‌تواند هماهنگی مغز و عضلات را تقویت کرده و خطر افتادن را کاهش دهد.

استراتژی‌های انگیزشی: فعالیت‌های گروهی، حمایت اجتماعی و تعیین اهداف قابل دستیابی می‌تواند تعهد به برنامه‌های ورزشی و تغذیه‌ای را بهبود بخشد.


تغییرات محیطی و اجتماعی

مراکز ورزشی مناسب سالمندان: تجهیز مراکز اجتماعی برای سالمندان می‌تواند مشارکت در فعالیت‌های بدنی را تشویق کند.

اصلاحات ارگونومیک منزل: نصب دستگیره‌های کمکی، زیراندازهای ضد لغزش و مبلمان ارگونومیک می‌تواند خطر افتادن و آسیب را کاهش دهد.


غربالگری و مراقبت پیشگیرانه

چکاپ‌های منظم:
ارزیابی دوره‌ای توده عضلانی، قدرت و توانایی عملکردی می‌تواند به شناسایی زودهنگام سارکوپنی کمک کند.

پایش سلامت استخوان:
از آنجا که پوکی استخوان اغلب با سارکوپنی همراه است، بررسی تراکم استخوان ضروری است.

واکسیناسیون و کنترل عفونت:
بیماری‌ها می‌توانند تحلیل عضلات را تشدید کنند؛ بنابراین به‌روز نگه داشتن واکسن‌ها (مانند آنفلوآنزا و پنومونی) مهم است.


نتیجه‌ گیری
مدیریت سارکوپنی نیاز به رویکردی جامع شامل تغییرات سبک زندگی، بهینه‌سازی تغذیه و مداخلات پزشکی دارد که برای هر فرد شخصی‌سازی می‌شود. تشخیص و مداخله زودهنگام برای کاهش پیشرفت این بیماری و خطرات همراه آن بسیار مهم است. برای مدیریت شخصی‌سازی‌شده، با یک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی مشورت کنید.

در کلینیک طب فیزیکی و توانبخشی دکتر ارغوان مختاریان، سلامتی و رضایت شما تنها یک هدف نیست، بلکه رسالتی است که با تمام وجود به آن پایبندیم. ما تلاش میکنیم تا با بهره‌گیری از دانش روز دنیا، پیشرفته‌ترین روش‌های درمانی و تجهیزات تخصصی مسیر بهبودی را برای شما هموار کنیم. آنچه ما را از دیگران متمایز می‌سازد، تلفیق علم، تجربه و تخصص در محیطی سرشار از آرامش است تا بتوانیم شعار کلینیک را محقق سازیم:
پایانی برای درد
آغازی برای توانمندی

شما میتوانید برای مشاوره با دکتر ارغوان مختاریان متخصص طب فیزیکی اصفهان با شماره 09134338830 تماس حاصل فرمایید.